Ευθανασία και ιατρική

"Στη ζωή υπάρχουν πράγματα που λέγονται και δε γίνονται και άλλα που γίνονται και δε λέγονται" (λαϊκό ρητό)

Όταν ήμουν ειδικευόμενος, θυμάμαι μια μέρα σε μονόκλινο θάλαμο μια νέα ασθενή. Ήταν μια ηλικιωμένη γυναίκα με βαριά εγκεφαλοπάθεια λόγω προχωρημένης αρτηριοσκλήρωσης και πολλαπλών εγκεφαλικών επεισοδίων. Είχε περιέλθει σ'αυτό που οι γιατροί αποκαλούμε "φυτική κατάσταση" (vegetative state), μια μάλλον πετυχημένη περιγραφή ενός ανθρώπου στερημένου από τις ζωικές λειτουργίες του (κίνηση, ομιλία, κατάποση κλπ), ο οποίος απλώς ανέπνεε και διατηρούνταν στη ζωή χάρις στο βασικό του μεταβολισμό που του εξασφάλιζε την αναγκαία ενέργεια (παρόλο που, σε αντίθεση με τα φυτά, δεν μπορούσε βέβαια να φωτοσυνθέσει). Ο λαός αυτό το λέει "φυτό", χωρίς περιττούς εξωραϊσμούς...
Ο διευθυντής της κλινικής (παλιά καραβάνα του ΕΣΥ) μόλις την είδε, απαίτησε-δικαιολογημένα- να μάθει το λόγο της νοσηλείας της. Η απάντηση ήταν εύλογη: "είναι η μητέρα του Διοκητή του Νοσοκομείου", οπότε κάθε περαιτέρω διατύπωση περίσσευε!
Προς τιμήν του,  όμως, έδωσε σαφείς οδηγίες: "καμία εργαστηριακή εξέταση, καμία αιμοληψία, καμία απεικονιστική εξέταση (ακτινογραφίες, υπέρηχοι κλπ) και για αγωγή ένας ορός το 24ωρο"!


Αρχικά, το φαινόμενο μας ξένισε,όσο όμως περνούσαν οι μέρες, αρχίσαμε να μπαίνουμε στο νόημα.
Ο Διοικητής του Νοσοκομείου λοιπόν, κλασικό κομματόσκυλο που διορίστηκε με διαδικασίες επίδειξης κομματικών παρασήμων σε θέση παχυλής μηνιαίας αποζημίωσης,αποφάσισε να χρησιμοποιήσει τις δομές του ΕΣΥ για να "παρκάρει" (η ακριβής λέξη που χρησιμοποιούσαμε) τη μητέρα του η οποία φυσικά τελούσε υπό ανίατη κατάσταση.
"Ανθρωπιστική ενέργεια" θα έλεγε κάποιος, αλλά αμέσως ξεπροβάλλουν δεκάδες ενστάσεις:
-πόσο ανθρωπιστικό είναι να καταλαμβάνεις κλίνη που θα μπορούσε να χρησιμεύσει για τη νοσηλεία και αποθεραπεία ενός αρρώστου,με έναν άνθρωπο που δεν επιδέχεται θεραπείας?
-πόσο έντιμο είναι να χρησιμοποιείς την εξουσία της θέσης σου για να επιβαρύνεις το κοινωνικό σύνολο με το κόστος νοσηλείας ενός ανθρώπου που δεν μπορεί να θεραπευτεί?
-πόσο δίκαιο είναι να επιβάλλεις την κατ'εξαίρεση νοσηλεία ενός ανίατου ασθενούς, τη στιγμή που δεκάδες άλλοι ιάσιμοι "βολεύονται" στα ράτζα ή δε βρίσκουν κρεβάτι?
Τα ερωτήματα μπορούν να συνεχιστούν...

"Μα τί να κάνει, να την αφήσει αβοήθητη, γίνονται και θαύματα καμιά φορά", ακούγεται η δεύτερη ένσταση.
Υποθέτω πως μπορεί να τη φροντίσει στο σπίτι, με δικά του έξοδα (δε χρειάζονται άλλωστε πολλά) και να αναμείνει το πιθανό θαύμα να συντελεστεί κατ'οίκον! Αν πρόκειται να γίνει θαύμα, δε θα το εμποδίσει η τοπογραφία...

"Εντάξει, αλλά μπορεί να την έβαλε για λίγες μέρες μέχρι να δει μήπως υπάρξει καμιά βελτίωση", ακούγεται το τρίτο επιχείρημα.
Η ασθενής παρέμεινε έξι (6) μήνες νοσηλευόμενη στην κλινική! Μάλιστα,επειδή υπήρχε τότε νόμος που απαιτούσε εκτεταμένες διατυπώσεις για την νοσηλεία πέραν του εξαμήνου,η λύση δόθηκε με κλασικό νεοελληνικό στυλ: η άρρωστη "διεκομίσθη" λίγο πριν συμπληρώσει εξάμηνο, σε διπλανή κλινική (καρδιολογική) με ψευδή αιτιολογία, παρέμεινε δυο μέρες και... "επαναδιεκομίσθη" στην παθολογική! Ο δόλος του ενδιαφερόμενου, είναι νομίζω προφανής!

Μπροστά σ'αυτή τη φαρσοκωμωδία, η αντίληψη του γερο-διευθυντή μου, άρχισε να νομιμοποιείται πλήρως στη συνείδησή μου. Απέναντι στην αυθαίρετη επιβολή ασθενούς "εκ της διοικήσεως", ο ιατρός αρνήθηκε-και μπράβο του! - να υποκριθεί το θεράποντα. Ένας ορός το 24ωρο, δε συνιστά φυσικά θεραπευτική αγωγή. Συνιστά παθητική ευθανασία! Αυτό σημαίνει πως, ο γιατρός δεν προβαίνει σε ενέργειες άμεσης επίσπευσης του θανάτου (ενεργητική ευθανασία), αλλά δεν κάνει και τίποτε ουσιαστικό για να επιβραδύνει την έλευσή του.Και το πράττει αυτό, όντας απολύτως πεπεισμένος πως βρίσκεται μπροστά σε έναν άνθρωπο καταδικασμένο, για τον οποίο καμία θεραπευτική παρέμβαση δε μεταβάλλει τα κλινικά δεδομένα.

Έχω επιβεβαιώσει από συζητήσεις μου με συναδέλφους,πως η πρακτική της παθητικής ευθανασίας, ήταν ευρύτατα διαδεδομένη σε αντίστοιχες περιπτώσεις. Μάλιστα σε πολλούς τέτοιους ασθενείς γίνονταν αιμοληψίες για εκπαιδευτικούς κυρίως σκοπούς (για "να μάθουν" οι γιατροί). Ο διευθυντής μου, προς τιμήν του, τις είχε απαγορέψει!

Ποιά θέση μπορεί να πάρει ο γιατρός απέναντι στην ευθανασία?
Η απάντηση δίνεται, αφού πρώτα ο γιατρός ξεκαθαρίσει τη στάση του απέναντι στο θάνατο.
Κι εδώ, καταδυόμαστε στο απόλυτο μυστήριο της ύπαρξης που θα απασχολεί στο διηνεκές το ανθρώπινο πνεύμα σε κάθε του έκφραση: οντολογική φιλοσοφία, θρησκείες και μεταφυσικά δόγματα, ψυχολογία και κοινωνικές επιστήμες, συστήματα ηθικής, θεωρίες ερμηνείας του κόσμου από πλευράς θετικών επιστημών κ.α...
Από τη στάση του γιατρού μπροστά στο θάνατο, εξαρτάται και η θέση του στο ζήτημα της ευθανασίας.
Και βέβαια, η θέση αυτή, δεν μπορεί παρά να είναι απόλυτα εξατομικευμένη, απόλυτα προσωπική.
Κανένας "ιατρικός σύλλογος", καμία "παγκόσμια οργάνωση υγείας", κανένα "υπουργείο υγείας" δεν μπορεί να την καθορίσει. Καμία γραφειοκρατική "οδηγία" δεν μπορεί να διεκδικήσει ισχύ απέναντι στο ζήτημα αυτό.
Προφανώς, το ερώτημα είναι απαιτητικό για κάθε γιατρό.

Συνηθέστατα, πολλοί γιατροί αποφεύγουν να τοποθετηθούν. Προτιμούν την ψευδαίσθηση της παντοτινής ελπίδας που "πεθαίνει τελευταία" και οχυρώνονται πίσω από ανθρωπιστικές διακηρύξεις που "επιβάλλουν" τη συνέχιση κάθε θεραπευτικής προσπάθειας.
Προσωπικά,δεν ανήκω σ'αυτούς.
Χρέος νομίζω του γιατρού, δεν είναι μόνο να επιλέγει και να εφαρμόζει μια θεραπευτική αγωγή, αλλά και να κρίνει πότε μια θεραπεία είναι μάταιη. Να κοινοποιεί την άποψή του στους άμεσα ενδιαφερόμενους και να τους αφήνει το δικαίωμα να επιλέξουν τα επόμενα βήματα.
Μπορεί να συμφωνήσουν και να επιλέξουν την παθητική αναμονή μέχρι το αναπόφευκτο ή να δοκιμάσουν την τύχη τους σε άλλον θεράποντα. Κάθε επιλογή είναι σεβαστή!

Θα προχωρήσω ακόμη ένα βήμα.
Ένας άνθρωπος που πάσχει από ανίατη νόσο και έχοντας απόλυτη συνείδηση της κατάστασής του,βιώνει με τρόπο επώδυνο τις μέρες του,έχει για μένα δικαίωμα να ζητήσει την επίσπευση του θανάτου του. Είναι απόλυτο δικαίωμά του να επιλέξει να μη συνεχίσει να ζει.
Φυσικά, ο θεράπων ιατρός μπορεί να αρνηθεί να συναινέσει. Κανείς δεν μπορεί να υποχρεώσει ένα γιατρό να διενεργήσει ευθανασία. Μπορεί όμως η νομοθεσία να διευκολύνει αντίστοιχες καταστάσεις νομιμοποιώντας το δικαίωμα στην ευθανασία.

Γνωρίζω τις ενστάσεις: το δικαίωμα στη ζωή είναι το ιερότερο όλων! Η ιατρική είναι αφιερωμένη στην προαγωγή της υγείας του ανθρώπου,στην απάλυνση του φυσικού πόνου (σωματικού και ψυχικού), στην αποκατάσταση κάθε βλάβης που επηρεάζει αρνητικά τη δυνατότητα του ανθρώπου να ζει και να απολαμβάνει τη ζωή!
Αλλά η ιατρική επιστήμη δεν μπορεί να καταλύσει το θάνατο. Πολύ περισσότερο, είναι η κατεξοχήν αρμόδια να διαπιστώσει πότε ένας άνθρωπος δεν έχει ελπίδα επιβίωσης. Και τότε, πρέπει να του περιορίσει -αν μπορεί- την αγωνία. Αν ούτε αυτό μπορεί,νομίζω πως πρέπει -αν ο ίδιος το ζητήσει- να τον διευκολύνει να "φύγει"...

Στη χώρα μας ελάχιστα συζητάμε για ακανθώδη θέματα. Προτιμούμε να αφήνουμε τη ζωή να τα επιλύνει. Άλλωστε, νομοτελειακά, "όλοι θα πεθάνουμε,γιατί να μπλέκει κανείς"?
Στην πράξη, η παθητική ευθανασία είναι μια καθημερινή πρακτική, την οποία πολλοί εφαρμόζουν, αλλά κανείς δε συζητάει (και πολύ περισσότερο,δεν παραδέχεται).
Αυτή η παθητική στάση ζωής κρύβει υποκρισία και δειλία και ουδόλως έχει να κάνει με τον "ανθρωπισμό" που όλοι διακηρύσσουν.
Ας βγούμε απ'το βολικό καταφύγιο των υπεκφυγών.
Έξω,στην άγρια θύελλα της φύσης των πραγμάτων.
Ίσως τότε ατενίσουμε με περισσότερη αποφασιστικότητα τη ζωή.
Ίσως τότε αντιμετωπίσουμε με λιγότερο δέος το θάνατο.
Και ίσως τότε αντιληφθούμε πως ανθρωπισμός δεν είναι ν'αρνείσαι το αναπότρεπτο.
Αλλά να το αποδέχεσαι με το θάρρος του ελεύθερου ανθρώπου.
Κι ίσως μ'ένα σεβάσμιο χαμόγελο κατανόησης, καθώς παίρνεις μακριά τον πόνο από ένα βλέμμα που αργοσβήνει...

(Στον Ν.Σ με σεβασμό και εκτίμηση και στον άγνωστο συνοδό που μ'ευχαρίστησε κλαίγοντας ένα βράδυ εφημερίας πριν από δέκα χρόνια...)
8/2/2013

Γράφει ο Βαγγέλης Πάλμος, Ιατρός Παθολόγος (πηγή)

Σημείωση: Τόσο τη νομική διάσταση του θέματος της ευθανασίας όσο και τη θρησκευτική από πλευράς της Χριστιανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, θα προσεγγίσει με μελλοντικό άρθρο του ο δικηγόρος παρ' Αρείω Πάγω  Κώστας Πετρόπουλος.

Κάθε νέα ανάρτηση στο email σας